Cây Trúc Sào: đặc điểm, phân bố, ứng dụng, trồng và khai thác

Cây trúc sào có tên khoa học: Phyllostachys edulis, là một loài thực vật có hoa trong họ Hòa thảo. Loài này được (Carrière) J.Houz. miêu tả khoa học đầu tiên năm 1906. Ngoài ra còn có một số tên gọi theo địa phương như: Trúc to; Mạy khoang hoài; Sào pên; Mạy khoang cái.

Đặc điểm nhận biết cây trúc sào

Cây trúc sào hay mao trúc là loại tre không có gai nhọn, lá nhỏ, cây mọc tản. Thân ngầm dạng roi, thân đứng thẳng và đặc biệt nhất là không có ngọn cong rủ. Kích thước cây trung bình: thân trúc có chiều cao 10m, đường kính 5cm. Lóng dài 25cm, vách thân dày 0,6cm, thân cây tươi nặng 6kg.

Thân

Thân trúc sào thẳng, phần thân không có cành thì tròn đều, vòng thân không nổi rõ, vòng mo là một đường gờ. Phần thân có cành thì không tròn đều. Có hai vết lõm chạy dọc dóng, một vết lõm to, một vết lõm nhỏ. Ứng với cành to và cành nhỏ của cây khi phát triển. Thân non có nhiều lông nhỏ sẽ sớm rụng. Mỗi đốt có hai cành (một số đốt phía dưới có một cành) một cành to và một cành nhỏ hơn (các cành thứ cấp cũng một to, một nhỏ).

Lá

Phiến lá thuôn dài, đầu vuốt nhọn, đuôi hình nêm hơi tù. Dài 12cm, rộng 1,5cm, mặt trên nhẵn, mặt dưới có phủ một lớp lông tơ. Hai mép có răng sắc, thìa lìa và tai bẹ lá biến thành lông sớm rụng.

Bẹ mo

Bẹ mo trúc sào hình chuông cao, đỉnh hẹp, cao 20cm và đáy rộng 9cm. Bẹ mo khá mỏng, mềm, dẻo (khác với nhiều loại mo tre thường cứng ròn) có gân dọc nổi rõ. Mặt ngoài có lông cứng màu nâu sớm rụng có nhiều đốm chấm nâu đen.

Lá mo

Lá mo trúc sào nhỏ (rộng 1cm, dài 5cm) hình mũi giáo, lật ngửa (cụp về phía lưng mo). Tai mo và thìa lìa biến thành lông dài 1cm. Hoa tự ở đầu cành của mỗi nhánh, có lá bắc dạng mo có lông. Hoa chét có nhiều hoa, mỗi nách hoa chét có hai hoa nhỏ và dài.

Đặc tính sinh học, sinh thái học của trúc sào

Điều kiện tự nhiên:

Vùng trồng nhiều Trúc Sào có khí hậu nhiệt đới vùng núi cao. Chia làm hai mùa: mùa mưa nóng; mùa khô lạnh. Thường hay có sương muối và đôi khi có tuyết.

Cây trúc sào phù hợp với địa hình là đồi núi, có độ dốc 10-30 độ, cao từ 400-1400m so với mặt biển. Đá mẹ là sa phiến thạch, đá vôi, Gneiss, phiến thạch Mica. Thành phần cơ giới nhẹ đến trung bình. Lớp đất mặt (0-10cm) tơi xốp. Hàm lượng cát vật lý cao hơn lớp đất sâu và ngược lại hàm lượng sét vật lý dưới đất mặt lại thấp hơn lớp đất sâu. Đất có cấu tượng viên và hạt, có khi phân tầng không rõ rệt. Đất thường sâu từ 80-100cm có nơi sâu tới 130cm. Tầng A màu xám đến xám đen, có nới màu đen. Tầng B màu xám nâu có chỗ đá lẫn 4-10%.

Đặc điểm quần thể, sinh sản, sinh trưởng và phát triển

Trúc sào là loài được trồng thành các khu rừng vừa và nhỏ. Theo tập quán của người dân bản địa Trúc sào thường được trồng thuần loại từng đám 1-2 ha ở sườn đồi. Trong quá trình phát triển chúng sẽ xâm lấn vào rừng gỗ nghèo kiệt ở xung quanh tạo nên rừng hỗn giao với cây gỗ. Tầng trên có Xoan rừng (Spondias dulcis), Thông nàng (Dacrycarpus imbricatus)… Cây gỗ cùng tầng có Muồng trâu (Cassia alata), Chẹo (Engelhardtia chrysolepis). Cây nhỏ và cây cỏ tầng dưới có Ba bét (Mallotus cochinchinensis), Muối ăn (Ardisia colorata), Lau (Saccharum arundinaceum), cỏ tranh (Imperata cylindrica).

Trúc sào có hiện tượng ra hoa rồi chết từng cây hoặc từng đám nhưng cũng chưa tìm được hạt từ hoa trúc sào. Sau khi ra hoa, cây chết, nếu rừng được chăm sóc thì thân ngầm lại tái sinh cho thế hệ rừng trúc sào mới.

Thân ngầm bò lan trong đất ở độ sâu tới 30cm. Ở đất dốc thân ngầm bò lan theo hướng xuống dốc của sườn núi tới 60%. Thân ngầm 1-2 tuổi sinh thân khí sinh và thân ngầm mới (ít có thân ngầm tuổi già sinh măng). có trường hợp thân ngầm vọt ra khỏi tần đất thành cây khí sinh nhưng rất nhỏ và yếu.

Mầm măng trên thân ngầm hình thành vào khoảng tháng 8 đến tháng 11 âm lịch của năm. Mỗi năm có 2 vụ thu hoạch măng chính. Vụ măng xuân là chính từ cuối tháng 2 đến đầu tháng 5. Vụ măng thu là phụ từ cuối tháng 8 đến đầu tháng 10. Măng đầu vụ và cuối vụ thường chết nhiều do quá trình tự tỉa thưa của các cá thể trúc sào trong tự nhiên.

Số cây trên 1 ha thường là 15.000 cây, có khi lên tới 26.000 cây. Tỷ lệ cây ở những cấp tuổi tuỳ thuộc trạng thái rừng. Tuổi thọ của trúc không quá 8 năm sau khi phát triển, trúc sào rụng lá hàng năm nên tán lá có nhiều cành thứ cấp.

Phân bố trúc sào

Có một giả thuyết Trúc sào được đồng bào Dao lấy giống từ Trung Quốc. Do du canh du cư mà trồng lan rộng ra tại nước ta. Đồng bào Tày, Nùng đã lấy giống Trúc sào của đồng bào Dao ở vùng cao về trồng. Và như vậy Trúc sào đã từ vùng cao xuống vùng thấp tại trung du miền núi phía Bắc.

Trúc sào được trồng nhiều ở Cao Bằng, Hà Giang. Cũng có trồng ở Lạng Sơn, Bắc Kạn, Thái nguyên, Quảng Ninh. Thường ở độ cao trên 800m tại các vùng đồng bào Dao, Mèo, Tày, Nùng sinh sống và phát triển kinh tế.

Giá trị sử dụng trúc sào

Thân trúc sào thẳng, tròn, óng lại dẻo, dễ uốn. Được gia công chế biến thì thân Trúc sào có màu vàng đẹp. Vì vậy, người ta thường dùng Trúc sào để sản xuất bàn ghế, làm hàng rào tre trúc, sào nhảy, cần câu. Phần thịt trắng, mịn (bó mạch không thô cứng) nên người ta dùng làm nan đan mành tre trang trí, chiếu trúc hoặc làm thành mảnh để kết thảm, chiếu trúc trải giường rất đẹp và các sản phẩm mây tre đan nghệ thuật.

Căn cứ vào màu sắc của thân Trúc sào có  thể chia làm 3 dạng: Trúc vàng, Trúc xanh, Trúc mèo (trúc mốc). Để sản xuất mành, trúc xanh là lựa chọn được ưa chuộng hơn cả vì sau khi sấy mành trúc bóng hơn. Ngọn Trúc sào có nhiều cành nên thường được dùng làm chổi để xuất khẩu sang các nước trên thế giới. Tất cả các mặt hàng được chế biến từ Trúc sào không những tiêu thụ trong nước mà được các nước rất ưa chuộng, là nguồn hàng xuất khẩu quan trọng trong mặt hàng Mây tre nói chung.

Tre Trúc Thái Dương là xưởng bán nguyên liệu tre trúc lớn và uy tín hàng đầu tại TPHCM hiện nay. Chuyên cung cấp nguyên liệu cây trúc khô trang trí giá rẻ uy tín tại TPHCM.

Kỹ thuật trồng và khai thác trúc sào

Gây trồng

Cho đến nay giống trúc sào trồng có hiệu quả nhất vẫn là một đoạn thân khí sinh có mang đoạn thân ngầm 40-80cm. Lợi dụng việc phát triển của thân ngầm có thể dẫn dụ để Trúc sào lan nhanh ra xung quanh diện tích đã trồng sẵn.

Những năm đầu có thể trồng xen cây nông nghiệp (ngô, đỗ,…) nhằm tăng độ đạm cho đất và mang lại thu nhập cho gia đình.

Sau khi trồng 3-4 năm có thể chặt nuôi dưỡng. Sau 7-8 năm cần xới đất. Rừng 20-30 tuổi có thể bóc hết lớp thân ngầm già cho sự phát triển tốt hơn của rừng trúc sào.

Khai thác

Cây đạt độ tuổi 4 năm là thích hợp nhất cho việc khai thác. Chúng ta sẽ tiến hành chọn cây, đốn hạ cây và vận chuyển cây đến cái điểm tập kết, sau đó sẽ phân phối trúc tới các đại lý bán buôn bán lẻ.

Lời kết

Cây trúc sào là một trong những loại cây mạng lại giá trị kinh tế rất cao. Là cây trồng mũi nhọn của người đồng bào dân tộc các tỉnh miền núi phía Bắc. Trúc sào có rất nhiều ứng dụng trong đời sống: làm chiếu, rèm, thảm trúc, cây trúc khô trang trí, đóng đồ dùng thủ công mỹ nghệ, sản xuất các mặt hàng tre trúc xuất khẩu. Hy vọng bài viết này của Tre Trúc Thái Dương sẽ đem lại cho các bạn thêm những thông tin bổ ích về loài cây này.