Chiếc gùi tre: đặc điểm, phân loại, công dụng và ý nghĩa

Chiếc gùi là một vật dụng đeo trên vai, được làm bằng tre, mây, chuyên dùng để đựng đồ mỗi khi lên nương, làm rẫy, đi rừng, đi chợ,… Đây là vật dụng gắn liền với đời sống đồng bào dân tộc thiểu số vùng cao tại nhiều địa phương trên cả nước. Hãy cùng Tre Trúc Thái Dương đi tìm hiểu về đặc điểm, công dụng và ý nghĩa của chiếc gùi tre trong bài viết dưới đây.

Chiếc gùi tre là gì?

Chiếc gùi tre (hay còn gọi là “gùi”) là một vật dụng bằng tre kết hợp với dây mây đan thủ công gắn liền với đời sống của các dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Phổ biến là các dân tộc vùng Tây nguyên và các tỉnh miền múi phía Bắc. Công dụng của gùi thường là để đựng đồ, nhưng đặc biệt có thêm hai quai để tiện mang vác trên vai nhằm giải phóng đôi tay không vướng bận khi mang vác đồ và di chuyển.

Chiếc gùi tre có mấy loại?

Gùi có nhiều loại, được phân chia theo công năng sử dụng và kiểu dáng hoa văn của mỗi dân tộc. Đối với công năng sử dụng thì thường có các loại gùi như: gùi thưa dùng để mang củi, mang ống nước từ rẫy, từ suối về nhà. Gùi cỡ lớn, đan dày dùng đựng thóc, ngô.

Gùi còn được phân loại theo kiểu dáng, hoa văn, văn hóa vùng miền. Mỗi dân tộc có những kiểu dáng gùi khác nhau và sự sáng tạo hoa văn, họa tiết riêng, tạo nên nét độc đáo của chiếc gùi. Đối với đồng bào dân tộc ở miền núi cao, bà con thường chế tác thân gùi có hình chữ V, đế nhỏ, miệng loe, gọn, thuận lợi khi lên nương, làm rẫy. Còn đồng bào dân tộc ở vùng thấp hơn, chế tác miệng và đáy gùi tương đối cân đối. Dây đeo của chiếc gùi được đan bằng dây mây hoặc những loại vỏ cây trong rừng.

Đặc điểm của chiếc gùi tre

Chiếc gùi được đan bằng tre, mây và dây đeo thường được làm bằng một số loại vỏ cây rừng. Một chiếc gùi được đan công phu bằng mây tre có thể sử dụng được 20 năm. Khi không sử dụng, bà con thường treo gùi trên giàn bếp nên không bị mối mọt hay ẩm mốc.

Chiếc gùi thường được đan bằng vật liệu nan tre, mây. Phần đế được làm bằng gỗ đẽo (đối với gùi của người Ê Đê) hoặc bằng cật tre (đối với gùi của người M’Nông). Gùi được đan theo hình khối trụ tròn, có hai quai bằng dây rừng bện chặt rất dai, một đầu được đan ghép với thân sát với miệng gùi, đầu kia được buộc với đế gùi.

Phần đế bằng gỗ đẽo (trong chiếc gùi của người Ê Đê cũng rất đặc biệt vì nó là một hộp gỗ 4 mặt, được đẽo hoàn toàn bằng tay với cái rìu truyền thống từ các loại gỗ mềm như gỗ gạo, gỗ cóc rừng. Dây quai cũng đặc biệt vì nó được tết từ vỏ cây móng bò dây, dây làm từ vỏ loài cây này cho độ dai tốt nên người ta còn để làm chão cột chân hay cột bành cho voi.

>> Xem thêm: Bồ lúa – một loại nông cụ dùng để đựng thóc lúa ngày xưa

Công dụng của chiếc gùi tre

Chiếc gùi có vai trò quan trọng trong đời sống hằng ngày. Tùy thuộc vào kích thước, hình dáng của gùi mà mục đích và đối tượng sử dụng cũng khác nhau. Gùi nhỏ cho trẻ em, gùi lớn cho người trưởng thành. Công dụng chính của gùi là làm phương tiện vận chuyển chứa đựa các loại nông sản, đồ hái lượm, rau củ, măng,… Cụ thể như sau:

• Đựng rau, quả, cơm, nước… khi lên rừng (gùi đi rừng).
• Đựng thóc giống khi gieo hạt hay gùi thóc về nhà sau thu hoạch (gùi thu hoạch).
• Đựng những bầu nước trong mát từ bến nước về nhà sinh hoạt.
• Cất giữ trang phục, trang sức hoặc vật quý (gùi có nắp).

Ngoài ra, còn có chiếc gùi cao chân, khi dùng có thể giảm sức nặng vì không phải cúi, khom lưng hoặc khi đặt dưới ruộng hay đi qua suối giúp không bị ướt những đồ vật bên trong.

Ý nghĩa của chiếc gùi tre

Chiếc gùi không chỉ là một vật dụng giúp đỡ người dân tộc vùng cao mang các loại lương thực, nông sản, rau củ quả. Mà còn là vật dụng không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân. Gùi xuất hiện trong những câu truyện dân gian, trong thơ ca.

Tại một số vùng Tây Bắc, chiếc gùi còn là nơi gửi gắm tâm tư, tình cảm của các chàng trai dành cho người bạn đời. Chiếc gùi như một người bạn tâm giao để họ bộc bạch nỗi niềm riêng.

Hiện nay, chiếc gùi còn được dùng làm sản phẩm trưng bày ở những khu nghỉ dưỡng, homestay, hội chợ,… Ngoài ra những chiếc gùi còn được bày bán tại các cửa hàng kinh doanh những món đồ lưu niệm trong các khu du lịch.

Thay vì việc sử dụng các loại túi nilon tràn lan như hiện nay. Việc sử dụng chiếc gùi tre góp phần không nhỏ vào việc bảo vệ môi trường, nói không với rác thải nhựa.

Trên đây là chia sẻ của Tre Trúc Thái Dương về chiếc gùi tre – một loại vật dụng gắn liền với đời sống của người dân tộc thiểu số vùng cao. Hy vọng mang lại những thông tin hữu ích dành cho bạn.