Nhà sàn Tây Nguyên: đặc điểm, chức năng và kiến trúc

Khi nhắc tới Tây Nguyên, chắc hẳn mọi người sẽ liên tưởng tới kiến trúc nhà sàn Tây Nguyên độc đáo và mang đậm bản sắc truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây. Tuy là kiến trúc mang vẻ đơn sơ, mộc mạc nhưng lại vô cùng chắc chắn và đặc biệt. Hãy cùng Tre Trúc Thái Dương tìm hiểu về đặc điểm, chức năng và kiến trúc nhà sàn Tây Nguyên qua bài viết dưới đây bạn nhé!

Nhà sàn tây nguyên là kiểu nhà như thế nào?

Đặc điểm chung

Nhà sàn Tây Nguyên thường được thiết kế và xây dựng bởi sự chung tay, góp sức của gia chủ và toàn thể cộng đồng từ những vật liệu tận dụng từ thiên nhiên. Những vật liệu thô sơ và quen thuộc với đồng bào như: lá tranh, cây lồ ô, tre nứa… 

Mỗi dân tộc sẽ có một đặc trưng thiết kế nhà ở và có một kiểu dáng riêng, đặc biệt không sao chép hay làm theo ở bất kỳ nơi nào khác. Mỗi dân tộc có một thiết kế và cấu trúc khác nhau, nhưng hầu hết đều làm bằng gỗ, vì vậy mùa hè mát mẻ và ấm áp khi bạn đóng cửa vào mùa đông. 

Nhà sàn cũng là một trong những thiết kế tạo nên sự phong phú của loại hình nhà gỗ mà người Việt có thể tự hào trên khắp thế giới. Việc xây dựng nhà ở Tây Nguyên không sử dụng vật liệu thép hoặc các chất kết dính khác, và các phương tiện được sử dụng để xây dựng nhà ở cũng rất cơ bản. 

Để có thể thiết kế hình dạng của ngôi nhà, bạn chỉ cần một cái cưa, một cái rìu và sự góp sức của cộng đồng. Gia chủ đã có thể tạo nên nhà sàn truyền thống mang đậm nét văn hóa đồng bào Tây Nguyên.

Chức năng

Do điều kiện môi trường khắc nghiệt lắm mưa nhiều gió ở Tây Nguyên, nhà sàn của đồng bào thường được tạo ra theo hướng Bắc – Nam để không đón gió mát và bị nắng chiều hắt vào.

Ngoài ra, các gian nhà thường được sử dụng để phục vụ các nhu cầu sinh hoạt cộng đồng chung của đồng bào. Thêm vào đó, các lễ hội, họp bàn đều được tổ chức tại gian nhà sàn Tây Nguyên. Người dân cũng có thể sử dụng các gian để chứa lương thực, thực phẩm khô sau khi thu hoạch.

Xem thêm bài viết: Nhà Rông – Biểu tượng văn hóa cộng đồng của người Tây Nguyên.

Kiến trúc nhà sàn Tây Nguyên

Vật liệu sử dụng làm nhà

Hầu hết những ngôi nhà sàn Tây Nguyên được xây dựng với sự chung tay góp sức của toàn thể cộng đồng anh chị em trong buôn làng. Hầu hết nhà được xây dựng bởi người dân trong làng, vật liệu tạo nên nhà sàn đều là vật liệu tự nhiên đơn sơ như tre, nứa, tranh và dây mây… 

Tây Nguyên là vùng đất sinh sống của nhiều dân tộc thiểu số. Mỗi nhóm dân tộc có thiết kế nhà sàn riêng biệt thể hiện văn hóa riêng của họ. Chính vì vậy, các ngôi nhà của Tây Nguyên đều mát mẻ vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông, bởi đặc tính của gỗ rừng tự nhiên mang lại. 

Đặc biệt là khi thiết kế nhà sàn họ đã biết cách khéo léo tận dụng những đặc điểm của thiên nhiên để bảo vệ mình. Việc sử dụng gỗ làm nhà sàn là một trong những sáng tạo của đồng bào Tây Nguyên.

Kết cấu nhà

Do đặc điểm chung là chung sống nhiều thế hệ nên các căn nhà sàn Tây Nguyên thường được thiết kế từ 3-7 gian, tùy theo số lượng gia đình. Kích thước: Rộng 5,6m đến 7m, thông thường 3m một gian, tùy theo số lượng gian. 

Làm nhà sàn tốn rất nhiều thời gian, công sức và cần sự chung tay góp sức của cả cộng đồng. Về phần nguyên liệu, gỗ pơ mu thường được để nguyên, thẳng, không có dây buộc vào thân cây. Các cột, kèo có đường kính từ 35cm đến 40cm được đặt chồng lên nhau hoặc ghép mấu để tạo kết cấu vững chắc. 

Cầu thang đi lên nhà thường được làm bằng những thân cây lớn với bảy bậc thang được chạm khắc thủ công. Mái nhà là mái tranh hoặc được thay bởi mái tôn và mái ngói do một phần vật liệu mái tranh khá quý hiếm. 

Điêu khắc hoa văn trong nhà

Cầu thang nhà sàn bên trái được chạm khắc mặt trăng khuyết và đôi bầu vú, điều này tượng trưng cho sự nuôi dưỡng của cha mẹ. Hình chạm khắc con rùa được đặt ở bên phải biểu tượng của sự trường tồn vĩnh cửu. 

Nhà sàn Tây Nguyên còn là nơi thể hiện nghệ thuật tạo hình trên cột, xà với những tác phẩm điêu khắc chạm nổi, vẽ nên những hình ảnh quen thuộc với cư dân vùng rừng núi như chim, voi, rùa, mặt trời… Những biểu tượng này là sự tôn thờ thiên nhiên và mong ước cuộc sống ấm no, hạnh phúc của người dân Tây Nguyên.

Phân loại nhà sàn Tây Nguyên theo mức độ kiên cố

Nhóm nhà sàn thuộc dạng kiên cố

Nhóm nhà sàn dạng kiên cố thường là người Sê đăng, Jrai hay Êđê sinh sống, đặc điểm của dạng kiến trúc này là cột nhà đều được người dân lựa chọn từ những thân cây gỗ lớn, sàn thường được làm rất cao. Điều này giúp cho người dân an toàn và tránh được sự thú dữ trong rừng xâm nhập.

Nhóm nhà sàn thuộc dạng bán kiên cố

Nhóm nhà sàn dạng bán kiên cố còn được gọi là nhà mu rùa, những ngôi nhà này thường của các tộc người Jẻ, Catu, Mnâm, Ka Dong… Người dân sử dụng cột bằng các cây gỗ loại vừa kiên cố nhà ở. 

Nhà thường sẽ là mái tranh và được thiết kế như hình Ovan, có hai kiểu đầu mái là gỗ nhọn tượng trưng cho sừng trâu. Sàn nhà thường thấp và được lợp bởi những tấm ván lâu đời.

Nhóm nhà sàn tạm

Nhóm nhà sàn tạm hay còn được gọi là nhà vòm, được thiết kế cho nhóm người dân tộc phía Nam Tây Nguyên ở như: Stieng, Mnông… Do đặc trưng về tập quán du dân nên nhà sàn đều được thiết kế dạng nhà trệt bằng các vật liệu không được bền chắc, các cột nhà chỉ được làm tạm bợ bằng các loại cây nhỏ bằng bắp tau. 

Điểm đặc biệt là mái nhà sàn tạm được lợp tranh và rủ xuống sát mặt đất. Nhà có hai cửa ra vào và thiết kế hình Ovan.

Phân loại nhà sàn Tây Nguyên theo nhóm ngôn ngữ

Kiến trúc Sàn Tây Nguyên nhà dài Êđê, Jrai (nhóm ngôn ngữ Nam Đảo)

Nhà sàn Tây Nguyên của nhà dài Êđê, Jrai thường dài dưới 10m và rộng khoảng 3m. Đặc điểm nổi bật của nhà sàn của quần thể này là tầng cao thường cách mặt đất 0,6-0,8m, tầng dưới chủ yếu để chứa củi. 

Nhà dài là một công trình kiến ​​trúc độc đáo của người Êđê, Jrai, phân bố chủ yếu ở phía đông nam của tỉnh. Ngôi nhà không chỉ là nơi sinh hoạt của gia đình mà còn là nơi hội họp khi cần giải quyết việc của làng (nhà của già làng, trưởng bản). Các hoạt động gặp gỡ này thường diễn ra trong gian khách.

Khi làm nhà dài, người Jrai thường dùng cây gỗ để làm cột, kèo, ván sàn, sử dụng cỏ tranh lợp nhà, tre, nứa dùng để làm vách… Điểm nhấn kiến ​​trúc của nhà dài bộ tộc Jrai là cầu thang. Mỗi ngôi nhà dài có một cầu thang chính ở đầu hồi chính của ngôi nhà và một cầu thang phụ ở phía sau. Họ làm những cầu thang phụ khác để đi lên và xuống cửa phụ khi đang làm việc hoặc thực hiện các nghi lễ thờ cúng. Loại cầu thang này rất dễ làm chỉ bằng những đoạn tre hoặc cây nhỏ.

Đầu cầu thang có phần cong và mềm mại, có hình dạng giống như hai bầu vú, cánh hoa hay vầng trăng. Những họa tiết này được xem là biểu tượng cho sức mạnh và quyền uy của phụ nữ trong văn hóa mẫu hệ của người Jrai.

Kiến trúc Nhà Sê Đăng ( nhóm ngôn ngữ Nam Á )

Nhà Sê Đăng có từ 8 đến 10 cây cột, tùy thuộc vào kích thước của ngôi nhà. Các hệ thống cột được liên kết với nhau bằng các “đà” gỗ, các thanh xà được bố trí đều trên một mặt phẳng và có chức năng làm bệ đỡ trên sàn. Cột chính liên kết với cột phụ bằng các kèo.

Sàn nhà Sê Đăng thường được làm bằng cây tre lồ ô. Cây lồ ô được người dân chặt với chiều dài phù hợp với chiều dài ngôi nhà, sau đó vật liệu này được đập dập và trải cố định thành sàn nhà.

Vách nhà là các tấm gỗ được cưa mỏng dựng san sát nhau, đóng dựng bao quanh nhà. Cửa nhà mở về phía trước, và có một khu vườn rộng lớn ở đó. Cầu thang lên xuống nhà được làm bằng những thân gỗ lớn, nhà có kết cấu gồm 2 mái chính lợp bằng cỏ tranh hay lá mây được dân bỏ nhỏ đặt san sát nhau thành từng hàng và xếp dần lên trên đỉnh tạo thành mái che nắng mưa hàng ngày.

Trong nhà Sê Đăng, bạn có thể thấy những bức tượng gỗ và hoa văn chạm nổi với các họa tiết như hoa Pơ lang, chim muông và hoa gạo. Người dân Sê Đăng chỉ sử dụng ba màu: trắng, đen và đỏ với quan niệm cho rằng màu đen tượng trưng cho tà ma, màu trắng tượng trưng cho lòng trung thành và màu đỏ tượng trưng cho chiến thắng.

Xem thêm: Nhà sàn Tây Bắc: đặc điểm chức năng và các loại kiến trúc đặc trưng.

Lời kết

Đến đây, chắc hẳn bạn đã cảm nhận chân thực được về kiến trúc độc đáo của nhà sàn Tây Nguyên. Bằng những bàn tay khéo léo kết hợp cùng các nguyên liệu mộc mạc đơn sơ trong tự nhiên nhưng lại rất chắc chắn, nhà sàn của người dân vùng Tây Nguyên tạo nên những nét đẹp văn hóa riêng biệt của mình.

Nếu khách hàng muốn tìm hiểu và sở hữu cho mình lối kiến trúc độc đáo mang đậm nét văn hóa dân tộc vùng núi Tây Nguyên, hãy liên hệ ngay Tre Trúc Thái Dương để được chia sẻ và tư vấn vật liệu chất lượng và nhanh chóng bạn nhé!